Yalan Söyleme

Çocuk Psikiyatrisi

Kimler yalan söyler?

Aslında herkes yalan söyleyebilir. Küçük ya da büyük ya da “beyaz yalan” diye tabir ettiğimiz yalanları 4-5 yaşlarından itibaren herkes söyler.

Özellikle çocuklar istedikleri bir şeyi almak için ya da başlarının derde girebileceğini düşündüklerinde yalan söylerler.

Beyaz yalanlar birini korumak için ya da üzmemek için söyleniyorsa çoğunlukla zararlı olmadığına dair kabul gören bir durumdur. Ancak küçük ya da büyük olsa da kişi kendini yalan söylemeye mecbur hissediyorsa ve sürekli yalan söylüyorsa bu patolojik yalan söylemedir.

Bunlar kendilerini korumak için, iyi görünmek için, finansal ve sosyal kazanç sağlamak için ve cezadan kaçmak için yalan söylerler.

Esas problemli grup kişisel kazançları için hiç durmadan yalan söyleyen ve hiç vicdan azabı çekmeyen anti sosyal kişilik bozukluğu olan ya da sosyopat dediğimiz gruptur ve bunların genelde kanunla başları beladadır.

yalan soyleme hastaligi yalanci tedavi neurofeedback psikiyatri

Yalan söyleyen nasıl anlaşılıyor?

Yalan söylendiğinde ya da doğruyu söyleme engellendiğinde beyinde prefrontal kortekse(göz çukurunun üstünde) giden kanı harekete geçiren aktiviteler görülüyor. Yalan söylemek yürütücü işlevin bir tepkisidir çünkü doğru cevabı saklamayı onun yerine başka bir tepki vermeyi gerektirir. Bir soru sorulduğunda cevabını biliyorsanız ve doğruyu söyleyeceksiniz bu otomatik gelir ama doğru cevabı gizlemek ve başka bir yanıt vermeye çalışmak başka bir işlev gerektirir diyor İngiltere Sheffield Üniversitesi yetişkin psikiyatrisinden Prof.Dr. Sean Spence.

Yang ve arkadaşları daha önceki çalışmalardaki prefrontal korteksin önemine dayanarak yalan söyleyen ve söylemeyen 49 kişinin prefrontal kortekslerini görüntülediler. Beynin bu bölümüne baktığınızda gri ve ak maddeyi görürsünüz. Bu çalışmada yalan söyleyenlerin prefrontal kortekste ak maddelerinin yalan söylemeyenlerle karşılaştırıldığında ortalamada % 25 daha fazla olduğu ortaya çıkmış. Yang’a göre ak maddedeki artış sürekli ve kompulsif bir şekilde yalan söyleyenlerin beyinde gerçek olmayan düşünceler ile ilgili daha fazla bağlantılar kurdukları ve o bölgede bir büyümenin olduğundandır.

Harvard’lı sinirbilimci Lawrence Farwell, P300 denilen spesifik beyin dalgasının yalanı algılamakta beynin parmak izi olduğunu söylüyor. Bilgisayar ekranında kişinin kafasında elektrotlar takılıyken fotoğraflar gösteriliyor ve P300 tanıdık bir obje ile karşılaşıldığında aktive oluyor. Bu teknik beyinde o bilginin var olup olmadığını bize gösteriyor diyor, Farwell. Bu tekniğin CIA tarafından köstebekleri bulmak için kullanıldığını da ekliyor. Hatta Farwell’in bu tekniği Iowa mahkemesi tarafından yeterince bilimsel çalışma olduğu düşünülerek bir şüphelinin suçlu olup olmadığı ile ilgili kullanıldı.

Harvard’dan bir başka profesör Kosslyn’in fMRI çalışmalarında, spontan olarak hazırlıksız yalan söyleyenlerin beynindeki aktive olan bölge ile, belli bir zaman süresince bir senaryo üzerinden yalan söyleyenlerin aktive olan bölgeleri aynı değil. Spontan yalan söyleyenlerin beynin arka kısmında gözünde canlandırma, gözünün önüne getirme ile ilgili bölge de anterior prefrontal korteks ile birlikte aktive oluyor. Bunun nedenini de hazırlıksız yalan söyleyenlerin uydurdukları hikayenin anlamlı olup olmadığını gözünde canlandırmaları gerektiği ile ilgili olabileceğini söylüyor.

Yalan söyleyen kişide gözle görülebilecek ne tür farklılıklar olur?

Hiçbirinin çok sağlam kanıtları olmasa da sizi şüpheye düşürebilecek davranışlar sergilediklerine dair ipuçları vardır. Gözleri kaçırmak bunlardan bir tanesidir. Bir kişi sizinle konuşurken genellikle sizinle konuşma süresinin en az yarısında sizin gözünüze bakar. Sizinle konuşurken gözlerini kaçırıyorsa ya da konuşmanın belli bir kısmında aşağıya doğru bakıyorsa yalan söylüyor olabilirler. Bir başka belirti de ses tonunda değişim olmasıdır. Sesin alçalıp yükselmesi ve hızı da yalan söylemenin bir göstergesi olabilir. Vücut dili yani yüzünü ya da ağzını kapatmak, rahat oturamamak, ellerin ya da bacakların sürekli hareket etmesi de bir kandırma, aldatma göstergesi olabilir. Konuşurken tutarsız konuşmalar yapmak, birbirini tutmayan sözler söylemek de şüphelenmek için bir sebep olabilir.

Yalan söyleyen çocuğa nasıl yaklaşmalı?

Birçok çocuk gelişim evrelerinde yalan söyler. Doğruyu söylemeyi öğrenmek kadar yalan söylemeyi öğrenmek de onların gelişimlerinin evresidir. Çocuklar genellikle dikkat çekmek için, bir şeyi örtbas etmek için, anne-babalarının tepkilerini ölçmek için ya da bir durumu manipüle etmek için yalan söyleyebilirler.

Çocuklar genellikle 4 ila 6 yaş arasında yalan söylemeye başlarlar, 4 yaşın altında da söyleyebilirler ancak onlar biraz daha hayal güçlerini kullanıp abartılı hikâyeler anlatmak olarak adlandırılabilir, olmamış bir olayı olmuş gibi anlatması hayal gücü de olabilir. 4- 6 yaş çocukları yalan söylese de biraz sıkıştırıp olayı daha detaylı sorgularsanız doğruyu söylemeye başlarlar.

Çalışmalara göre yetişkinler günde en az 1 kere, 4 yaşındaki bir çocuk her 2 saatte bir, 6 yaşındaki bir çocuk da her 90 dakikada bir yalan söyleyebilir.

Okul yaşında yalan sayısı artabilir hatta 8 yaş itibariyle daha profesyonel bir şekilde yakalanmadan yalan söyleyebilirler.

Çocuğunuzun yalan söylememesi için ona dürüstlüğün ne kadar önemli olduğundan bahsedin hatta yalan söyleyen bir çocukla yalan söylemeyen dürüst çocuk hikâyeleri anlatabilir, dürüstlüğün ne kadar önemli olduğunu vurgulayabilirsiniz.

Çocuğunuza yalan söylerse çok üzüleceğinizi ve hayal kırıklığına uğrayacağını ve bunun olmasını istemeyeceğini söyleyebilirsiniz.

Evde neyin kabul edilir neyin kabul edilemez olduğunu ve kurallarınızı kesin bir şekilde belirtirseniz ve kurallar kesin olursa çocuğunuz da kabul edilebilir olan davranışlar üzerinden hareket edecektir.

Çocuğunuz size dürüst davrandığında onu övün, onu ne kadar sevdiğinizi, dürüst olduğu için övündüğünüzü, dürüst olmanın önemini vurgulayın; eğer yalan söylerse ve siz fark ederseniz yalan söylemenin kabul edilemez olduğunu, bundan hoşlanmadığınızı, neden yanlış olduğunu ona artık güvenmenin zor olacağını anlatın ve uygun bir ceza verin. Yalan söylediği zaman şaka yapmayın ya da gülmeyin.

Yalan söylemesinin altında yatan nedeni araştırıp ona göre davranabilirsiniz. Mesela yalan söyleyerek sizin dikkatinizi çekmeye çalışıyorsa bunun üzerinde biraz çalışmanız gerekebilir.

Çocuğunuzun yüzüne direkt olarak “ sen yalancısın, bana yalan söylüyorsun, yine mi yalan söyledin” gibi şeyler söylemeyin onun yerine “ burada bir problem var, gerçeği anlatsan daha iyi olur, bana dürüst davranmalısın, dürüstlük çok önemli” gibi dürüst olmanın önemi üzerine daha çok gitmekte fayda var.

Ayrıca yalan söyleyen çocuklarla yaptığım çalışmalarda araştırmalarda ortaya çıkan bulguları destekler tarzda beynin ön bölgesinde elektrik akım bozuklukları tespit ediyoruz. Bu elektrik akım bozukluklarını EEG biofeedback yöntemiyle düzenlemeyi öğrettiğimizde yalan söylemenin doğru bir şey olmadığını çocuklar kendileri idrak etmeye başlayıp yalan söylemeyi durduruyorlar.