Erişkin Psikiyatrisi
Kleptomani (Çalma Hastalığı)
Kleptomani olan kişi genellikle gerçekten ihtiyacı olmadığı halde çok az değere sahip öğeleri çalmak için dayanılmaz bir dürtü içinde olur. Kleptomani tedavi edilmediği takdirde kişiye ve sevdiklerine çok büyük duygusal acıya neden olabilecek ciddi bir ruhsal bozukluktur. Kleptomani bir tür dürtü kontrol bozukluğudur. Bu yanlış harekete karşı gelişen isteğe karşı duramama, kendisi veya bir başkası için zararlı olan bu eylemi gerçekleştirmektir.
Kleptomani olan birçok kişi gizli utanç yaşarlar ve ruh sağlığı tedavi arayışından korkarlar. Özellikle kleptomani için ilaç veya psikoterapi gibi bir tedavi yöntemi olmamasına rağmen, tedaviler kompulsif çalma döngüsünün sona erdirilmesine yardımcı olabilir.
Kleptomani belirtileri şunlardır:
İhtiyacı olmayan eşyaları çalmaya güçlü bir istek
Hırsızlık olayına kadar artan duygu yoğunluğu
Çalarken zevk veya haz hissetme
Hırsızlık sonrası korkunç suçluluk ya da utanç hissetmek
Güçlü bir dürtü
Dükkanlardan mal aşıran tipik kimselerin aksine, kleptomanik insanlar kişisel bir kazanç için çalmadıkları gibi, intikam için de çalmazlar. Dürtü öyle güçlüdür ki, çünkü sadece çalmak isterler ve bu dürtüyü durduramazlar. Bu dürtü onları rahatsız, endişeli , gergin hissettiriyor. Bu duyguları yatıştırmak için, çalma eylemine geçerler. Hırsızlık boyunca, rahatlama ve haz hissederler. Daha sonra çok büyük suçluluk, pişmanlık, kendinden nefret ve tutuklanma korkusu hissedebilirler. Ama dürtü geri gelip kleptomani döngüsü kendini tekrarlar.
Spontan olaylar ve halka açık yerlerde Kleptomani atakları genelde planlama olmaksızın, kendiliğinden oluşur. Kleptomani olan çoğu kişi mağaza ve süpermarket gibi halka açık yerlerden çalar. Bazıları bir partide, arkadaşları ya da tanıdıklarından çalar. Genellikle, çalıntı öğelerin kleptomani kişiye göre hiçbir değeri yoktur. Çalınan eşyaları genellikle bir daha asla kullanmazlar ve güvenli bir yere gizlerler. Aile dostlarına bağış olarak veya dağıtarak çaldıklarını verirler, hatta gizlice çalıntı malları çalındığı yere iade edebilirler.
Eğer hırsızlık durdurulamıyorsa mutlaka bir doktora başvurmalılar. Kleptomani olan birçok kişi onlar tutuklanacak veya hapse girecek diye korkup tedavi arayışına girmek istemiyorlar. Bir psikiyatır, polise hırsızlığı bildirmek zorunda değildir. Tedavi olmak kleptomani üzerinde kontrol kazanmalarına yardımcı olabilir.
Sevdiğiniz birinde kleptomani varsa şu noktaları vurgulamak yararlı olabilir:
Yakın bir arkadaşınız ya da aile üyesi kleptomani olabilir diye şüpheleniyorsanız, hafifçe sevdiğiniz kimseye bu kaygılarınızdan bahsedin. Kleptomani bir ruh sağlığı bozukluğudur, bir karakter kusuru veya suçu değildir. Sevdiğiniz kişiyi suçlamaksızın yaklaşmayı unutmayın.
Sevdiğiniz kişinin sağlığı ve refahının umurunuzda olduğunu ve onun için endişelendiğinizi söyleyin.
Kompulsif hırsızlık ile aldığı riskleri, tutuklanma, işini kaybetme ya da değerli bir ilişkinin zarar görmesinden endişelerinizi paylaşın.
Kleptomani yi anladığınızı, çalma dürtüsünün çok kuvvetli olduğunu sadece düşüncesiyle bu dürtüsüne karşı koyamayacağını anladığınızı tekrar söyleyin.
Etkili tedavilerin bu çalma dürtüsünü en aza indirmek için mevcut olduğunu ve sevdiğiniz kişinin böyle bir bağımlılık ile utanmadan yaşamasına yardımcı olacağını belirtin.
Bu konuşma için hazırlanırken yardıma ihtiyacınız varsa, doktorunuzla konuşun. Kleptomanisi olan sevdiğiniz kişinin savunucu bir tutum içine girmesi veya olayı tehdit olarak görmesi halinde doktoru, kaygılarını bir şekilde azaltmaya yardımcı olabilecek bir ruh sağlığı kuruluşuna sevk edebilir.
Nedenleri?
Kleptomaninin nedeni bilinmemektedir. Beyindeki çeşitli değişikliklerin kleptomaninin altında yatan nedenler olabileceğini düşündüren çeşitli teoriler vardır. Kleptomani serotonin denilen doğal olarak oluşan bir beyin kimyasaldaki (nörotransmiter) sorun ile bağlantılı olabilir. Serotonin ruh halini ve duyguların düzenlenmesine yardımcı olur. Dürtüsel davranışlar eğilimli kişilerde Serotonin düzeyinin düşük olması yaygındır.
Kleptomani da bağımlılık bozuklukları ile ilişkili olabilir ve çalmak dopamin salınımına(başka bir nörotransmitter) neden olabilir. Dopamin zevk alma duygularına neden olur, ve bazı insanlar tekrar tekrar bu ödüllendirici duyguyu isteyebilirler.
Diğer araştırmalardan biri de bir kafa travması sonrası kleptomani oluştuğu yönündedir. Bu olası nedenleri daha iyi anlamak için kleptomani ile ilgili daha fazla araştırma gereklidir.
Risk faktörleri?
Kleptomaninin nadir olarak görüldüğü kabul edilir. Kleptomani olan birçok kişi tedavi olmak için yardım aramadıklarından, ya da sadece tekrarlanan hırsızlık sonrası hapse konuldukları için asla teşhis konulamazlar. Dükkân hırsızlarının % 5 den azının kleptomani olduğu sanılmaktadır. Kleptomani genellikle ergenlik döneminde veya genç erişkinlik döneminde başlayan, ancak nadir durumlarda 50 yaşından sonra ortaya çıkan bir durumdur.
Kleptomani risk faktörleri de içerebilir:
* Aile geçmişi: Kleptomani veya obsesif-kompulsif bozukluğu olan bir ebeveyn veya kardeş gibi birinci derecede kan akrabası olması kleptomani riskini artırabilir.
* Kadın olmak: Kleptomani olarak bilinen insanların yaklaşık üçte ikisi kadın.
* Başka bir akıl hastalığı olması: Kleptomani olan kişilerde , bipolar bozukluk, anksiyete bozukluğu, ,yeme bozuklukları madde kötüye kullanımı ya da kişilik bozuklukları gibi başka ruhsal hastalıklar var.
* Kafa travması veya beyin yaralanması: Bir kafa travması yaşadıysanız kleptomani gelişebilir.
Testler ve Tanı:
Kleptomani tanısı için herhangi bir laboratuvar testi yoktur. Bunun yerine, kleptomani, belirti ve semptomlara dayalı olarak teşhis edilir. Kleptomani dürtü kontrol bozukluğu türüdür. Ayrıca tanıya yardımcı olunması amacıyla psikolojik anketler ya da değerlendirmeler doldurulabilir.
Kleptomani tanısı için, Ruhsal Bozuklukların (DSM) Teşhis ve İstatistiksel Kılavuzu kriterlerini karşılaması gerekir. Bu kılavuz, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan ve ruhsal durumların teşhisi ve sigorta şirketlerinin tedavi için tazmin etmekte kullandığı ve ruh sağlığı uzmanları tarafından kullanılan kılavuzdur. Kleptomani tanısı için kriterler şunlardır:
* Kişisel kullanım ya da parasal değeri için gereksinim duyulmadığı halde nesneleri çalma dürtüsüne direnç gösterememe durumu
* Hırsızlığa zemin hazırlarken çok yüksek heyecan hissetme
* Hırsızlık eylemi sırasında zevk, rahatlama ve haz duyguları oluşması
* Hırsızlık, intikam için ya da öfkeyi ifade etmek için yapılmaz ve halüsinasyon veya sanrı sırasında yapılan bir şey olmaması.
* Çalmak, antisosyal kişilik bozukluğu, bipolar bozukluk, manik epizodları ya da diğer ruh sağlığı bozukluklarıyla birlikte olmaması.
Komplikasyonlar:
Tedavi edilmezse, kleptomani şiddetli duygusal, yasal ve mali sorunlara neden olabilir. Örneğin, Kleptomani olarak birçok kişi hırsızlıktan tutuklandı. Eğer kişi çalmanın yanlış olduğunu biliyor ama dürtüye karşı güçsüz hissediyorsa, sonrasında suçluluk, utanç, kendinden nefret ve aşağılama ile harap olabilir.
Kleptomani şu komplikasyonlara neden olabilir ya da ilişkililendirilebilir:
* Tutuklama
* Hapis
* Depresyon
* Alkol ve madde bağımlılığı
* Yeme bozuklukları
* Anksiyete
* Kompulsif kumar veya alışveriş
* İntihar düşünce veya davranışı
* Sosyal izolasyon
Tedaviler ve ilaçlar:
Korku, aşağılanma ya da utanç kleptomani için yardım aramayı zor kılsa da, yardım almak önemlidir. Kleptomanide kendi kendine aşmak mümkün değildir. Kleptomani tedavisi genellikle ilaç, yardım grupları ile birlikte psikoterapiyi içerir. Ancak, standart kleptomani tedavisi yoktur ve araştırmacılar hâlâ kleptomanide en iyi neyin çalışabileceği yönünde araştırma yapıyorlar. Sizin durumunuzda en iyi çalışacak tedavi yöntemini bulmak için çeşitli tedaviler denemek zorunda kalabilirsiniz.
İlaçlar
Kleptomani tedavisinde psikiyatrik ilaçların kullanımı konusunda çok az sağlam bilimsel araştırma vardır. Ancak, bazı ilaçlar yararlı olabilir. Hangi ilacın en iyisi olduğu genel duruma ve depresyon veya obsesif-kompulsif bozukluk gibi diğer koşullara bağlıdır. Bu ilaçların bir arada kullanımı da yararlı olabilir. Kullanılabilecek ilaçlar:
* Antidepresanlar. Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) sıklıkla kleptomani tedavisinde kullanılır. Bunlar fluoksetin (Prozac, Prozac Haftalık), paroksetin (Paxil, Paxil CR), fluvoksamin (Luvox, Luvox CR) ve diğerleri sayılabilir.
* Duygudurum düzenleyiciler. Bu ilaçlar, çalma dürtüsünü tetikleyen hızlı ve düzensiz değişiklikleri düzenlemek içindir. Kleptomaniyi tedavi etmek için kullanılan bir duygudurum düzenleyici lityum (Lithobid) dur.
* Anti-nöbet ilaçları. Öncelikle nöbet bozukluklarına yönelik olsa da, bu ilaçlar, kleptomani de dahil olmak üzere, bazı ruh sağlığı bozukluklarında fayda göstermiştir. Örnekler topiramat (topamax) ve valproik asit (Depakene, Stavzor) içerir.
* Bağımlılık ilaçları. Opioid antagonisti olarak bilinen naltrekson (Revia, Vivitrol) bağımlılık davranışları ile zevk hissettiren beynin bir bölgesini bloke eder. Çalmak ile ilişkili dürtü ve zevkleri azaltabilir.
Bu ilaçların faydalarının farkına varılması birkaç hafta sürebilir. Eğer yan etkilerden rahatsız olunursa doktor kontrolünde ilaç geçişi veya dozaj ayarı mümkün olabilir.
Psikoterapi
Bilişsel davranışçı terapi kleptomani için bir psikoterapi tercihi haline gelmiştir. Genel olarak, bilişsel davranışçı terapi, sağlıksız, negatif inanç ve davranışları tespit etmek ve bunların yerine sağlıklı, pozitif olanlar ile değiştirmekte yardımcı olur. Psikodinamik terapi, aile terapisi veya evlilik danışmanlığı gibi diğer tedavi biçimleri de yararlı olabilir.
Neurofeedback (EEG Biofeedback)
Kleptomani ve neurofeedback ile ilgili herhangibir çalışma yoktur ancak nedenleri arasında kafa travması olabileceği düşünülürse neurofeedback beyin eğitiminin kafa travmasında etkili olduğuna dair çalışmalar mevcuttur, kleptomanide de etkili olabilir. 28 yaşında bayan kleptomani şikayetiyle bir yakını tarafından merkezimize getirildi, QEEG ve çeşitli testler yapıldıktan sonra kafa travmasına bağlı kompulsif davranışları olduğu tespit edildi. QEEG’sinde iki beyine geçişte düzensizlikler görüldü ve bunları neurofeedback ile düzenlediğimizde kompulsif ve dürtüsel çalmalarını tekrarlamadığını gördük.
Nüksü önleme
Kleptomanide nüks olması olağandışı bir durum değildir. Nüksü önlemek için, tedavi planına sadık olmak gerekir. Eğer çalmak dürtüsü yeniden geliyorsa biran önce tekrar doktora başvurmak gerekir.